Çorum Sözlüğü
NTV haber sitesinden;
Çorumca-Türkçe sözlük
Çorum’da kullanılan ve anlaşılması için sözlük gereken ilginç kelimeler bir internet sitesinde derlendi.
25 Ağustos— Yrd. Doç. Dr. Lütfü Özyüzer’in hazırladığı sözlükte yer alan bazı sözcükler ve karşılıkları şöyle: Çödürüm çüş: Tahterevalli; Badal: Merdiven; Öpçe: Ukala; Eze: Omuz; Helke: Plastik kova; Gobel: Erkek çocuk...
“Heri, elevay, ilaen, öpçe, helke, culuk, badal, çödürüm çüş, ellame, çoynak, cınnak, sellağ”...
Pekçok kişi için herhangi bir anlam ifade etmeyen bu sözcükler, Çorum’da kullanıldığında herkes tarafından rahatlıkla anlaşılabiliyor.
İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Lütfü Özyüzer, internette açtığı sitede, “hemşehrilerinin kullandığı”, anlaşılması için sözlük gereken ilginç kelimeleri derledi. İşte, bazıları çeşitli yörelerde kullanılan, kimisi ise “sadece Çorum’a özgü olan” kelimelerden seçmeler: -Heri: Anlamı olmamakla beraber, “hadi gidelim, daha fazla bekleyemem heri”, “iyi heri geliyorum” cümlelerinde olduğu gibi kelimeler arasında bağlaç olarak kullanılıyor.
İŞTE BAZI DİYALOGLAR
saayi mi laaa, saayi mi laaay? Genellikle erkeler arasinda gecen soylesilerde kullanilan bir soru sekli ve anlami da "gercekten mi, sahi mi, ciddi mi soyluyorsun"? -
tahtaya gelmek Bu cok eski Corum'a ozgu deyim ozellikle bayanlar arasinda hala guncelligini yitirmeden korumaktadir. "Hosa gitmeyen bir kimsenin olmesini isteyen, dileyen" bir anlam tasisa da daha ziyade kucuk yaramaz cocuklar icin anneleri tarafindan istemsizce kullanilir ve kizginlik ifade eder. Es anlamli sozculer ise; Yasamiyasica veya geberesice.
Anaaamm, viiyh!! Bizim enik kunnamis, 6 dene de golbezi var laaa!.
Bizim oglan o kizin sapirtisina yeldi, gozu hic kimseyi gormedi, boyle ortada kaliverdi.
-Eeeh!! Killayip do"kme!!! Basim cok agriyor zaten.
yeyin, yeyin. siz yemeseniz hes,lenecekti. Ko"mu"slere verecektik.
Sunlara baksana yine bu dugunede congul cemaat gelmisler
Sus artik be özedin ama heri.
ireloon dun degil evvelki gun
pinek ku"mes
giravuun senin gobeller geldi.
YanI bo"gru"mde baban var, telefonu ona veriyom.
irelo"n senin go"belin benim esegin heybesine yarsIdIgInI farkettim heri.
gu"bu"rleri toplayim geliyom heri.
nooldu niye meg~simiyon.
isimi bitiriyim o"ssaat yanina gelecegim heri.
buydun yavrIIIMMM buydun gel accIk sobanIn yanIna yakla$ heri ne var
Mahatta otururken topluyu gIyIk bIrakmIs,Im yanIlIma yel girdi.
-(Kadin dolmusta sofore seslenir)Aaale, alee kosede inecek var. (sofor duymaz, devam eder, kardesim yuksek sesle seslenince sofor durar)
-(kadin) ben onceki kosede inecektim alemedin (der, inmek istemez)
-(sofor) Aaalee, aalee dedinde alemedim mi?, herkese aledimde sanami alemiyom.(kadin iner dolmustan)
ÇORUMDA KULLANILAN KELİMELER VE ANLAMLARI
| Âlemek | : | Durdurmak |
| Baba çıkasıca | : | Sinirlenilen kişiye söylenen bir söz |
| Badal | : | Merdiven |
| Balak | : | Manda yavrusu |
| Bamballanmak | : | Şımarıklık yapmak |
| Bıldır | : | Geçen yıl |
| Börtürmek | : | Bir şeyi haşlamak |
| Camış | : | Erkek manda |
| Cerek | : | Uzun ince sopa-Uzun boylular içinde kullanılır |
| Cıncık | : | Misket |
| Cınnaklamak | : | Tırmalamak |
| Cızlak | : | Çoruma özgü mayasız hamurdan yapılan bir tür sade gözleme |
| Culuk | : | Hindi |
| Cücük | : | Civciv |
| Cümbür cemaat | : | Hepbareber-Toplu olarak |
| Çani | : | Küçük ev köpeği |
| Çapıt | : | Bez parçası |
| Çimmek | : | Yıkanmak-Banyo yapmak |
| Çodürü çüş | : | Tahteravalli |
| Çoynak | : | Çolak-eli olmayan kimse |
| Dalmak | : | Bir yere girmek |
| Dam | : | Hapishane-Hayvan barınağı |
| Deşenek | : | Misket |
| Dibek | : | Haşhaş ezmek için kullanılır |
| Dolak | : | Atkı |
| Donyağ | : | İçyağ-Çok soğuk insanlar içinde kullanılır |
| Elevay | : | Yavaş iş yapan kimse |
| Ellamki | : | Sanırım-Sanki |
| Enik | : | Köpek |
| Essahtan | : | Sahiden-Gerçekten |
| Eze | : | Vücut-Beden |
| Foldur | : | Bol geniş-Genelde kıyafet için kullanılır |
| Gatık | : | Katık |
| Geçgere | : | İnşaatlarda kum vs tasımak için ağaçtan yapılmıs dört kollu taşıyıcı. |
| Gobel | : | Erkek çocuk |
| Golbez | : | Köpek yavrusu |
| Goruk | : | Üzümün olgunlaşmamış hali |
| Gunnamak | : | Bir hayvanın doğurması |
| Gursak | : | Mide ile gırtlak arası |
| Guşene | : | Büyük tencere |
| Ha | : | Büyük sepet |
| Haad | : | Zaman |
| Helke | : | Metal yada plastik kova |
| Heri | : | Ege'de kullanılan gari gibi genel anlamı olmayan bir kelime. |
| Heşlenmek | : | Bir şeyin atılacak duruma gelmesi. Çürümek yıpranmak |
| İlân | : | Leğen |
| İşlik | : | Gömlek |
| Kanatlı | : | Bahçeli evlerin dış kapısı |
| Kelem | : | Lahana |
| Kemire | : | İnek gübresi |
| Kiren | : | Kızılcık ağacının meyvesi |
| Kocabaş | : | Şeker pancarı |
| Kömüş | : | Erkek manda |
| Kösnü | : | Köstebek |
| Masaf | : | Tepsi |
| Mazarat | : | Yaramazlık |
| Musturlanmak | : | Acındırmak |
| Muzunnaz | : | Yaramazlık |
| Nacak | : | Küçük balta |
| Onculayın | : | O kadar çok |
| Özemek | : | Bir şeyi fazla uzatmak |
| Pevrede | : | Kuşburnu marmelatı |
| Pinnik | : | Kümes |
| Saçı | : | Düğünlerde verilen hediye |
| Siracali | : | Kötü pis pasaklı |
| Şilepe | : | Meyve veya tatlıların ele bulaşması |
| Şilte | : | Meşe sopası |
| Şinnemek | : | Şımarmak |
| Tahtaya gelmek | : | Bir deyim |
| Tengdirmek | : | Ortadan koybalmak, ölmek, elden çıkarmak |
| Tevkürlü | : | Sevgili |
| Toplu | : | Pencere |
| Toyuk aşı | : | Bir tür yemek |
| Tuşma | : | Yumruk |
| Tuyumuna | : | Bir şeyi ezberine yapmak |
| Uğunmak | : | Nefesi kesilmek |
| Urba | : | Elbise |
| Üreluun | : | Dünden önceki gün |
| Vasait | : | Araç |
| Yâlık | : | Mendil |
| Yanı böğür | : | Yan taraf |
| Yanıç | : | Bir tür gözleme |
| Yelikme | : | Çocukların yaramazlık yapması |
| Yunak | : | Köylerde olan hamama benzer bir yapı. Yıkanmak ve çamaşır yıkamak için kullanılır |
| Zuval | : | Kızılcık ağacının meyvesi |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
DEYİMLER
Acı baldırcanı , kırağı çalmaz,
Acıkan doymam sanır,
Büyük dağın büyük dumanı olur,
Çirkin bürünür güzel görünür
Çok söyleme arsız olur, aç koyma hırsız olur
Çivi çiviyi; su sancıyı söker
Değirmene vardım derdim yanmaya, değirmen başladı çır çır dönmeye
Düşman düşmana küçük taş atmaz
Deptim keçe sivrittim külah oldu
Dolu testi su almaz
Dok ne bilir acın halinden
Dabanı güneşletti, sakalı yıldıza dikdi (Ölmek anlamında, ölüm)
Deliğine göre yama vurmalı
Dirgene dayanmayan porsuk harmana gelmez
Dadanmış kudurmuştan beterdir
Dert saklayanda kalır
Deniz suyu gibi ne içiliyu ne geçiliyu
Dost dostun ayıbını yüzüne söyler
Dil bir kulak iki;bir söyle iki dinle
Deli ile getme yola, başına gelir türlü bela
Dertsiz baş sokuda daş
Dilden gelen elden gelse dağı dağ üstüne korlardı
Dilim seni dileyim dilim; dilim senden çektiğim hep acı zulum
Dığdının dığdısı;dış kapının düğdüsü
Deliye yel verirler;eline bel verirler
Deve ile bulgur yeme üstüne kusar
Emek olmadan yemek olmaz,
Güttüğü bir koyun; ıslığı dağı tepeyi tutar,
İnsana güvenme ölür, ağaca güvenme kurur,
Katranı kaynatmakla olur mu şeker, cinsi bozuk olan cinsine çeker.
Sel ağzına yatma sel alır,
tepe başına harman dökme yel alır,
Sinek pekmezciyi tanır,
Zemheri ya iti öldürür, ya çiftçiyi güldürür,
